150 lat istnienia Rzymu jako stolicy Włoch

3 lutego 2021 roku miasto Rzym obchodziło swoją  wyjątkową  150. rocznicę istnienia jako stolica Włoch.

 Tym razem, z racji na aktualną sytuację związaną z kowidem nie było hucznych obchodów. Wydano za to specjalny znaczek pocztowy oraz wybito okazjonalną monetę o nominale 2 euro – prawdziwe cacka dla filatelistów i numizmatyków. 

Znaczek pocztowy wydano w ilości 300 tys. egzemplarzy  w tym związane z nim produkty filatelistyczne, pocztówki, kartki i biuletyny ilustracyjne. Są one dostępne w Urzędach Pocztowych z kasą filatelistyczną  tzw.: „ Spazio Filatelia” we Florencji, Genui, Mediolanie, Neapolu, Rzymie, Turynie, Trieście, Wenecji, Weronie i na stronie poste.it.

Znaczek pocztowy o wartości 1,10 euro (taryfa B)

Z tej wyjątkowej okazji powstała również teczka filatelistyczna w formacie A4, składająca się z trzech części. Zawiera czterowiersz znaczków, pojedynczy znaczek, oraz kartkę pocztową ostemplowaną i anulowaną wraz z okładką z pierwszego dnia emisji w cenie 15 euro

Rzym –trzecia z kolei stolica Zjednoczonych Włoch. 

Gdy powstały Włochy w 1861 roku jako Zjednoczone Królestwo Włoch, Rzym nie był nawet jego częścią, należał  do terytorium Państwa Kościelnego, które istniało do 1870 roku.

Na zdjęciu kolorem pomarańczowym zaznaczono ziemie należące do Królestwa Włoch w 1861. Nie należały do nich takie miasta jak Rzym (przyłączony w 1870 roku) czy Werona, Wenecja, Bolzano i Trydent (przyłączone w 1866 roku).

Pierwszą stolicą zjednoczonego Królestwa Włoch był Turyn (1861 – 1865). Drugą Florencja. 3 lutego 1871 stolica Włoch została oficjalnie przeniesiona z Florencji do Rzymu. 

Z kart historii zjednoczenia Włoch 

Królestwo Włoch jako Państwo Włoskie zostało proklamowane 17 marca 1861 roku  podczas  tzw. ”Risorgimento” - zjednoczenia, po „II wojnie o niepodległość” toczonej przez Królestwo Sardynii w celu zjednoczenia narodowego Włoch. W ramach "zjednoczenia" przyłączono do Królestwa Sardynii państwa Półwyspu Apenińskiego i Sycylii. Następnie, "zjednoczenie" kontynuowano  podczas „ III wojny włoskiej o niepodległość „ w 1866 roku  i aneksji Państwa Kościelnego, a w konsekwencji zdobycia Rzymu w 1870 roku. 

Królestwo Włoch przestało istnieć w 1946 roku, kiedy to w wyniku  referendum konstytucyjnego zniesiono monarchię i wprowadzono republikę parlamentarną. 

Jaki był Rzym, kiedy stał się stolicą? 

Trudno to sobie dziś wyobrazić, ale w 1871 roku, Rzym w 2/3 był niezamieszkany. Wewnątrz murów Aurelijańskich, gdzie dziś znajdują się dzielnice uważane za dość centralne, znajdowały się ogrody warzywne i winnice. Krótko mówiąc, był to naprawdę wiejski krajobraz. Część zamieszkana była tym, gdzie dziś znajduje się historyczne centrum, a Koloseum znajdowało się na granicy części zurbanizowanej. Dalej, na południu, było niewiele albo nic.

Koloseum z otaczającymi go polami uprawnymi. Zdjęcie pochodzi z książki "Roma Ottocento" - Rzym dziewiętnastowieczny , autor Diego Mormorio.

Nie tylko ogrody i winnice odróżniały dawny Rzym od dzisiejszego. Kolejnym przykładem są dzisiejsze wysokie murowane wały regulujące przepływ rzeki Tybr przez miasto. Nie istniały w tamtym czasie. Pojawiły się  dopiero w  latach 70-tych XIX wieku. Nie istniały również długie drogi biegnące wzdłuż rzeki. Po prostu, miasto opadało w stronę brzegu bez wałów, dlatego okresowe powodzie zalewały alejki i ulice.

 Szczególnie dotkliwa powódź nawiedziła Rzym  28 grudnia 1870 roku, gdy stan wody w rzece przekroczył 17 merów wysokości. Po tym wydarzeniu zdecydowano się na budowę wałów. Ukończono je dopiero w 1926 r.

Na zdjęciu, na pierwszym planie widoczna Świątynia Herkulesa Zwycięzcy, za nią Tybr i wyspa Tyberyjska  oraz mosty Emiliusza (już nie istniejący, zastapił go most Palatyński) i widoczny w głębi most Fabrycjusza.

Na zdjęciu widoczna Świątynia Herkulesa wraz z uregulowanymi brzegami Tybru w czasach dzisiejszych.

Widok na nieuregulowane brzegi Tybru z mostu Sisto, 1876 rok

Jak napisał niemiecki historyk Ferdynand Gregorovius, uczynienie Rzymu stolicą sprawiło, że miasto w ciągu kilku lat przeszło od średniowiecza do współczesności.

Na zdjęciu widoczna Piramida Cestiusza pośród pól, dzisiaj jest to strefa zurbanizowana, jak widać poniżej.

Jak już zostało wspomniane wcześniej przed Rzymem to Turyn i Florencja były stolicami, ale prawie cała klasa rządząca, która doprowadziła do zjednoczenia Włoch, zgadzała się z ideą, by Rzym odebrać papieżowi, który rządził nim od wieków. Miasto było postrzegane jako naturalna stolica królestwa Włoch, bez której nie można było zakończyć „zjednoczenia”,  rozpoczętego w 1861 roku. 

Po przeniesieniu stolicy do Rzymu  konieczne było również stworzenie miasta, które mogłoby pełnić powierzone mu funkcje. Rzym pozbawiony był zarówno budynków, które mogłyby odpowiednio pomieścić ministerstwa i aparaty biurokratyczne, jak i ludzi, którzy mogliby być zatrudnieni w tych ministerstwach i tych aparatach. Dlatego, w ciągu dwóch dekad, między 1870 a 1890 rokiem, w Rzymie zbudowano całe dzielnice i nastąpiła intensywna imigracja ze wszystkich części Włoch. Z północy przybyli głównie wykwalifikowani pracownicy do szkolenia klasy urzędniczej, z południa przede wszystkim robotnicy, którzy musieli budować domy, budynki i biura.

Bazylika Świętego Jana na Lateranie. Zdjęcie pochodzi z książki "Rzym dziewiętnastowieczny", autor Diego Mormorio

Szybkość, z jaką  ekspansja miała miejsce, wynikała z kilku przyczyn. Istniała silna presja spekulacyjna ze względu na interesy gospodarcze właścicieli ziem, na których miały  powstać nowe projekty. „W latach 1870–1880 wartość tych funduszy wzrosła o 5 tysięcy procent” - mówi Riccardo Santangeli Valenzani, profesor archeologii miejskiej na  Uniwersytecie Roma Tre. Wzgórze Palatyn - należące do byłego cesarza Napoleona III i przekazane w 1870 roku Państwu włoskiemu - wraz z całym obszarem wokół Koloseum stało się parkiem archeologicznym, podczas gdy wzgórze Eskwilin  i obecna dzielnica Ludovisi nie zostały potraktowane w ten sam sposób. Mimo, że również one były pełne historycznych świadectw starożytnego Rzymu. Konflikt między postępem a zachowaniem przeszłości to złożona debata, która w pewnym sensie nigdy nie zakończyła się w Rzymie. 

Rozwój Rzymu, który rozpoczął się po 1870 roku, zatrzymał się dość gwałtownie po dwudziestu latach z powodu skandalu bankowego „Banca Romana” *. Wtedy to w końcu pękła  sztucznie nadmuchiwana bańka spekulacyjna, powodując dymisję pierwszego rządu Giovanniego Giolittiego i pozostawiając tysiące ludzi na ulicy lub bez pracy. 

Rzym powracał do ekspansji falami dopiero w kolejnych dziesięcioleciach, w okresie faszyzmu, a zwłaszcza po drugiej wojnie światowej, kiedy miasto rozrastało się w dość niekontrolowany sposób, osiągając rozmiary dzisiejsze.

*Skandal bankowy Banku Rzymskiego "Banca Romana"

Stan systemu bankowego był krytyczny po ekspozycji związanej z finansowaniem spekulacji budowlanych w latach 80-tych.

 Wraz z końcem boomu budowlanego kilka banków znalazło się w potrzebie uniknięcia bankructwa i skorzystania z dużych kredytów od instytucji emitujących. Tym ostatnim pozwolono zwiększyć nakład bankowy nawet bez jakichkolwiek  zabezpieczeń finansowych.

W 1889 roku rząd Crispi musiał wszcząć dochodzenie administracyjne w instytucjach emitujących, a w szczególności w Banku Rzymskim. Kontrolującym wyłonił się obraz poważnych nieprawidłowości(emisje nielegalne), odkryto zjawiska korupcji wśród dziennikarzy i polityków oraz to, że Bank Rzymski znalazł się na na skraju bankructwa. Mimo tak poważnej sytuacji, Rząd zdecydował się nie ujawniać wyników śledztwa.

W 1893 roku ekonomista Maffeo Pantaleoni wszedł w posiadanie kopii raportu i przekazał ją politykowi, liderowi Partii Republikańskiej  Napoleone Colajanni oraz posłowi Ludovico Gavazzi, którzy wywołali skandal.  W wyniku czego, prezes Banku Rzymskiego Bernardo Tanlongo, zgłoszony przez premiera Giolittiego na senatora, oraz inni urzędnicy zamieszani w oszustwa zostali aresztowany.

Skandal Banku Rzymskiego, który od lat 70-tych udzielał ministrom i politykom korzystnych pożyczek, przybrał takie rozmiary, że powołanie parlamentarnej komisji śledczej było nieuniknione. 

Raport przedstawiony w listopadzie 1893 roku wskazał premiera Giolittiego, ze względu na jego stosunki z prezesem banku Tanlongo, jako jedynego politycznego kozła ofiarnego.  Premier złożył rezygnację dzień po odczytaniu raportu na sali sądowej. W 1894 roku Giolitti rzekomo przedstawił dokumenty świadczące o powiązaniu wielu posłów z Bankiem Rzymskim, w których zadłużona była również rodzina Francesco Crispi, która w międzyczasie stanęła na czele nowego Rządu.

KONIEC

autor Halina Różańska